TOM 4A
Warsztat malarski Henryka Siemiradzkiego

Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata wraz z Muzeum Narodowym w Krakowie i Muzeum Narodowym w Warszawie przy współpracy Państwowej Galerii Tretiakowskiej w Moskwie podjął w 2015 roku nowe badania nad twórczością Henryka Siemiradzkiego – wybitnego polskiego malarza, związanego także z rosyjskim i włoskim środowiskiem artystycznym.

Pięcioletni projekt, finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach „Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki”, owocuje wydaniem w dwóch tomach po polsku i angielsku Korpusu dzieł malarskich Henryka Siemiradzkiego, obejmującego obrazy i związane z nimi szkice rysunkowe i studia olejne.

Ideą realizatorów projektu było włączenie do Korpusu wszystkich zachowanych i znanych z literatury dzieł, których autentyczność została potwierdzona przez rysunki i szkicowniki, grafikę reprodukcyjną i stare fotografie z pracowni, wreszcie przez badania technologiczne. Twórcy Korpusu zgromadzili bibliografię i informacje o udziale każdego obrazu w wystawach, zebrali listy i źródła, opracowali jego historię, przedstawili ikonografię, by ostatecznie podjąć próbę interpretacji dzieła na tle twórczości Siemiradzkiego, jak również artystycznych i intelektualnych nurtów epoki. Korpus podzielono na działy, obejmujące różne zakresy tematyczne, odnoszące się do scen z historii, przedstawień religijnych, kompozycji rodzajowych, plafonów i kurtyn teatralnych, wreszcie portretów i pejzaży. Dopełniono jednak ten układ przeglądem chronologicznym twórczości.

Trzeci tom Głosy o twórczości Henryka Siemiradzkiego w języku polskim obok studiów nad twórczością i działalnością artysty zawiera wykaz źródeł archiwalnych i bibliografię. Czwarty tom Warsztat artystyczny Henryka Siemiradzkiego w języku polskim został poświęcony badaniu technik i technologii dzieł artysty. Rezultatem projektu jest także dokumentacja jego życia i twórczości, opracowanie korespondencji, kwerendy w prasie, katalogach i publikacjach. Wyniki badań, zostały zawarte m.in. w czterech wydanych tomach studiów, będących rezultatem międzynarodowych konferencji m.in. w Krakowie w 2017 i w Rzymie w 2018 roku.
Zrealizowany projekt otwiera nowe perspektywy badań nie tylko nad malarstwem Siemiradzkiego, lecz także nad polską i europejską sztuką 2. połowy XIX wieku.

Spis treści

Dominika Sarkowicz, Wstęp
Część pierwsza: Warsztat malarski
I. Przedmiot i metodyka badań 13
red. Dominika Sarkowicz
1. Analiza budowy technologicznej i technicznej obrazów olejnych na płótnie i drewnie oraz wykonanych
w technice olejnej i gwaszu na podobraziach papierowych, identyfikacja zastosowanych materiałów 15
2. Metodyka badań 15
2.1. Metody zastosowane do rozpoznania techniki wykonania dzieł, analizy poszczególnych warstw
technologicznych i elementów procesu twórczego 16
2.2. Fizykochemiczne metody badawcze; autorzy badań 16
II. Podobrazia 23
1. Marzena Sieklucka, Podobrazia płócienne 23
2. Marzena Sieklucka, Krosna malarskie, sposób nabicia płótna 30
3. Ksenia Zdzieszyńska-Demolin, Marzena Sieklucka, Podobrazia płócienne łączone 40
4. Marzena Sieklucka, Podobrazia drewniane 46
5. Ksenia Zdzieszyńska-Demolin, Inne i nietypowe podobrazia stosowane w pracach wykonanych
w technice olejnej i gwaszu 51
6. Dominika Sarkowicz, Zaprawy 56
III. Warstwa malarska 66
1. Ksenia Zdzieszyńska-Demolin, Rysunek w pracach malarskich 66
2. Dominika Sarkowicz, Paleta pigmentów stosowanych przez Henryka Siemiradzkiego w obrazach olejnych 74
2.1. Pigmenty nieorganiczne i kryjące zidentyfikowane w obrazach olejnych 77
2.2. Pigmenty organiczne i pochodzenia organicznego zidentyfikowane w obrazach olejnych 104
2.3. Cechy charakterystyczne sposobu stosowania pigmentów w obrazach 111
3. Ksenia Zdzieszyńska-Demolin, Spoiwa zidentyfikowane w warstwach malarskich 130
4. Dominika Sarkowicz, Sposób opracowania malarskiego – cechy charakterystyczne 138
4.1. Fazy opracowania malarskiego 140
4.2. Typowe cechy i zabiegi w technice malarskiej artysty 142
4.3. Technika malarska w powtarzalnych elementach kompozycji 156
4.4. Abstrakcyjno-malarskie aspekty realizacji wizji plastycznej 183
4.5. Podsumowanie 189
8 Korpus dzieł malarskich Henryka Siemiradzkiego, t. 4
IV. Analiza procesu twórczego 190
1. Etap przygotowawczy – integralna część warsztatu malarza akademika 190
1.1. Dominika Sarkowicz, Przygotowanie merytoryczne – studia literatury,
czerpanie z wzorów antycznych 191
1.2. Dominika Sarkowicz, Pracownia – warsztat i miejsce działań artysty; kolekcjonerstwo,
akcesoria, narzędzia 196
1.3. Dominika Sarkowicz, Fotografia warsztatowa modeli jako część fazy przygotowawczej 206
1.4. Dominika Sarkowicz, Ksenia Zdzieszyńska-Demolin, Szkice rysunkowe i malarskie 212
2. Realizacja dzieła finalnego 224
2.1. Marzena Sieklucka, Ksenia Zdzieszyńska-Demolin, Od podobrazia do warstwy malarskiej
– proces powstawania dzieła finalnego 224
2.2. Marzena Sieklucka, Ksenia Zdzieszyńska-Demolin, Zmiany kompozycyjne 230
2.3. Dominika Sarkowicz, Repliki 239
Część druga: Katalog analizowanych dzieł. Glosy technologiczne
Spis obiektów w katalogu 244
TABELE
1. Podobrazia płócienne 763
2. Krosna malarskie 770
3. Podobrazia drewniane 778
4. Inne i nietypowe rodzaje podobrazi 780
5. Zaprawy 782
6. Pigmenty i spoiwa zidentyfikowane w warstwach malarskich 793
7. Spoiwa zidentyfikowane metodą GC-MS i LC-MS 814
8. Wypełniacze zapraw zidentyfikowane metodą XRPD 818
Bibliografia 820