SZTUKA POLSKA NA ZIEMIACH ZACHODNICH I PÓŁNOCNYCH W LATACH 1945-1981

Zastanawiając się dzisiaj nad specyfiką artystycznej sceny Ziem Zachodnich i Północnych, oczekujemy wiedzy nie powielającej ustaleń z okresu PRL-u, a zatem szukającej nie tyle dowodów na bezszwowe scalenie tzw. Ziem Odzyskanych, co raczej drobnych różnic. Czy faktycznie skutkiem braku zakorzenienia mieszkańców stała się chęć podejmowania pionierskich wyzwań oraz niefrasobliwa efemeryczność artystycznych działań w nieoswojonych przestrzeniach? Czy większe zrozumienie dla nowości zaowocowało fenomenem nowych mediów i otwarciem na inność? Czy rzeczywiście nie kultywowano tu postszlacheckiej tożsamości inteligencji z centralnej Polski, z etosem powstańczym i towarzyszącą mu sakralizacją cierpienia? W rezultacie, czy można wręcz mówić o uformowaniu się tutaj swoistej wrażliwości na inne kultury? A może w dużej mierze zaprzepaściliśmy dorobek tych miast i miasteczek zachodnich i północnych rubieży kraju, które tożsamość mieszkańców budowały m.in. na etosie modernizacji i sztuce nowoczesnej? Poszukujemy wiedzy nie wpisującej się jedynie w dzisiejszą świadomość tego, jak potoczyła się historia. Czytelnik zetknie się zatem tutaj niekoniecznie jedynie z oczywistymi nazwiskami i przedsięwzięciami, gdyż – mamy nadzieję – lektura zachęca raczej do wyartykułowania nowej wiedzy i do poszukiwania subtelnej specyfiki tego, co znajome jedynie pozornie.

Spis treści
Table of contents

Wstęp/Introduction
Anna Markowska, Zofia Reznik
Czy nowa historia sztuki „Ziem Odzyskanych” jest nam potrzebna?
Is the new art history of the “Regained Territories” really needed?

Część I Rekultywacje: scalanie pokawałkowanego
Part I Recultivations: merging shattered

Szymon Piotr Kubiak
Organizmy pionierskie. Kultura wizualna Szczecina w pierwszych latach po II wojnie światowej
Pioneering organisms. The visual culture of Szczecin in the first years after World Word II

Barbara Ochendowska-Grzelak
„Ożywił się i zaludnił odtąd kościół i nabrał wyglądu katolickiego”. Ewangelickie kościoły Szczecina Adolfa Thesmachera (1880–1948) i ich adaptacja do wymogów kultu katolickiego
“And from then on the church was revived and adopted a Catholic appearance”. Adolf Thesmacher’s (1880–1948) evangelic churches in Szczecin and their adaptation to the requirements of Catholic worship

Magdalena Howorus-Czajka
Mitologia piastowska – forma, funkcja, kontekst w pomnikach okresu PRL na Ziemiach Odzyskanych
Mythology of the Piast dynasty — form, function and context in the monuments of Polish People’s Republic in the “Recovered Territories”

Joanna Filipczyk
Bez oparcia o dawne tradycje… Wystawa Plastyki Ziem Nadodrzańskich
Without any recourse to past traditions… The Fine Arts Exhibitions of the Odra Lands

Dorota Janisio-Pawłowska
Rozwój architektury sakralnej na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1981, na przykładzie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej
Development of church architecture in Western Pomerania in the years 1945–1981, based on the example of the Archdiocese of Szczecin-Kamień

Magdalena Zięba
Sztuka jako narzędzie propagandy? Biennale i sympozja na tzw. Ziemiach Odzyskanych
Art as a propaganda tool? Arts biennials and symposia in the so called Recovered Territories

Część II W zawieszeniu: trauma, żałoba, trwanie
Part II Suspension: trauma, mourning, persistence

Karolina Tomczak
Pomnik Czynu Powstańczego Xawerego Dunikowskiego z lat 1946–1955 – artystyczna interpretacja historii Ziem Zachodnich wobec komunistycznej władzy
Xawery Dunikowski’s Insurgent Monument from the years 1946–1955 — an artistic interpretation of the history of Western Territories in the face of Communist rule

Tomasz Mikołajczak
Wrocławskie wnętrza Władysława Winczego
Wrocław’s interiors by Władysław Wincze

Roman Lewandowski
„W Polsce Ludowej, o którą walczyłem, przeżyłem piekło”. Szkic o współzałożycielu Grupy Krakowskiej, Bolesławie Stawińskim
“I went through hell in the People’s Republic of Poland I had fought for.” An essay on Bolesław Stawiński, a co-founder of the Grupa Krakowska [Krakow Group]

Barbara Baworowska
Cwenarski, Rosołowicz. Bardzo wrocławska historia windowania sztuki wzwyż
Cwenarski, Rosołowicz. Wrocław’s very unique history of hoisting art up

Elżbieta Kal
Od dialogu do powtórzenia. Malarze szkoły sopockiej u źródeł swoich obrazów
From dialogue to repetition. ‘Sopot School’ painters at the sources of their paintings

Część III Polityka uważności: gubienie niedocenionego i odzyskiwanie zaprzepaszczonego stanu posiadania
Part III The politics of mindfulness: loss of the underestimated and recovering the lost ownership

Małgorzata Buchholz-Todoroska
Stary Sopot i nowi sopocianie. Przewartościowanie miasta i jego architektury po 1945 r.
The old Sopot and the new Sopotians. Re-validation of the city and its architecture after 1945

Kamila Storz
Wartość wzorcotwórcza niemieckiego budownictwa wiejskiego na Warmii i Mazurach a lokalny regionalizm i jego idea
Value of the German country house building in Warmia and Mazury as an architectural design model in regard to the local regionalism and its idea

Dariusz Wędzina
Kierunek „awangarda” – koncepcje odbudowy miast historycznych po II wojnie światowej na Dolnym Śląsku. Casus Legnicy i Lwówka Śląskiego
Direction: “avant-garde” — concepts of reconstruction of historical cities after the Second World War in Lower Silesia. The case of Legnica and Lwówek Śląski

Romuald Kaczmarek
Metaloplastyka wernakularna na Dolnym Śląsku. Wstęp do problematyki
Vernacular Metalwork in Lower Silesia: An outline of the subject area

Anna Markowska, Zofia Reznik, Karolina Tomczak, Joanna Wątroba
Rzeczy kobiece. Mini-słownik sztuki wrocławskiej widzianej poprzez przedmioty
Female things. A mini-dictionary of art in Wrocław seen through objects

Część IV Pragmatyka i subwersja: nowa organizacja życia artystycznego i przechwytywanie spontanicznych wykwitów energii
Part IV Pragmatism and subversion: a new organization of artistic life and capturing spontaneous bursts of energy

Aleksandra Sumorok
Geografia a wnętrze socrealistyczne. Między obfitością a wykluczeniem
The geography and interior design of social realism in Poland. Between abundance and exclusion

Agata Szmitkowska
Architektura wybranych ośrodków wczasowych Pojezierza Mazurskiego w latach 1945–1980
The architecture of selected holiday centres of Masurian Lakeland in the years 1945–1980

Magdalena Gołaczyńska
Międzynarodowe Festiwale Teatru Otwartego. Wrocław jako forum dla Europy
International Festivals of the Open Theatre. Wrocław as a forum for Europe

Anna Pietrzak
Sympozjum – plener Szlak Kopernika
Symposium-„plein-air” (outdoors) painting on Copernicus Trail

Magdalena Worłowska
Sztuka zaangażowana ekologicznie na sympozjach i plenerach na Ziemiach Zachodnich i Północnych w latach 60. i 70. (Opolno, Osieki, Zielona Góra)
Ecologically-oriented art in Poland at symposia and open-air festivals in the Western and Northern Territories of Poland in the 60’s and 70’s (Opolno, Osieki, Zielona Góra)

Andrzej Jarosz
Nowa Ruda na kulturalnej mapie PRL-u
Nowa Ruda on a cultural map of the People’s Republic of Poland

Część V Dramatis personae: zjawy z przeszłości, mistrzowie, działacze, nieprzystosowani
Part V Dramatis personae: ghosts from the past, masters, activists, unadapted

Emilia Dziewiecka
Wędrujące pomniki. Przeniesienie trzech lwowskich monumentów do Wrocławia, Szczecina i Gdańska w latach 1956–1965
Wandering monuments. Relocation of three statues from the city of Lwów to Wrocław, Szczecin and Gdańsk in the period 1956–1965

Dariusz Matelski
Działania prof. Karola Estreichera jr. dla kształcenia młodzieży we Wrocławiu w latach 1951–1961 i rewindykacji dziedzictwa kultury Ziem Zachodnich i Północnych Polski
Efforts of prof. Karol Estreicher jr. to educate youth in Wrocław in the years 1951–1961 and to revindicate the cultural heritage of the Western and Northern Lands of Poland

Ewa Gładkowska
Powojenne środowisko artystów plastyków Olsztyna. Między ludowością, socrealizmem a polską racją stanu
The post-war artistic circle in Olsztyn. Between folklore, social realism and Polish reason of state

Agnieszka Szkopek
„Nie jestem rzemieślnikiem, architektem, szewcem i ogrodnikiem” – Zdzisław Jurkiewicz w poszukiwaniu roli artysty
“I am not a craftsman, an architect, a shoemaker or a gardener” – Zdzisław Jurkiewicz in search of the artist’s role

Joanna Wątroba
Interpretacje kobiecości w twórczości trzech artystek wrocławskich
Interpretations of femininity in the works of three women artists from Wrocław

Anna Zelmańska-Lipnicka
Franciszek Duszeńko – uczeń Mariana Wnuka. Podmiotowość miejsc
Outlining the shape: Franciszek Duszeńko (1925–2008) — the student of Marian Wnuk

Lucjan Hanak
Ignacy Bogdanowicz nowator – organizator i artysta
Ignacy Bogdanowicz — an innovator, a promotor and an artist